Evde Hizmet Sözleşmesi

Çalışma hayatındaki gelişmeler sonucunda esnek çalışma modellerinin etkisiyle iş hayatında işveren ile işçi arasındaki hizmet ilişkisinin işyeri dışında devam ettirilmesinde evde hizmet sözleşmesi önemli rol oynamıştır.[1]

Çalışma yeri olarak işyeri dışındaki yerlerde de üretim yapılması ile işverenin de işçinin de menfaatine olan unsurlar bulunmaktadır.

Evde hizmet sözleşmesi, uygulamadaki ihtiyaçlardan doğan bir hizmet sözleşmesi türüdür.

TBK’da ilk defa yer verilen sözleşme tiplerinden biri de evde hizmet sözleşmesidir.

TBK m. 461-469 hükümleri evde hizmet sözleşmesine ilişkin düzenlemelere yer vermiştir.

TBK m. 461, tanımı başlığını taşımakta olup “Evde hizmet sözleşmesi, işverenin verdiği işi, işçinin kendi evinde veya belirleyeceği başka bir yerde, bizzat veya aile bireyleriyle birlikte bir ücret karşılığında görmeyi üstlendiği sözleşmedir.” hükmünü haizdir.

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 177 sayılı Evde Çalışma Sözleşmesi de belirtilen tanımla uyumludur.

Başka bir deyişle, evde hizmet sözleşmesi niteliğindeki evde çalışma, işçinin kendi evinde veya belirlediği başka bir yerde işverenin siparişlerini alma ve bu işleri ifa etme şeklindeki çalışma yöntemidir.[2]

Bununla beraber evde hizmet sözleşmesinin, hizmet sözleşmesinin bir türü olduğunu söylemek gerekir.[3]

Evde hizmet sözleşmesi TBK’nın “Hizmet Sözleşmeleri” adlı altıncı bölümünün üçüncü ayırımında düzenlenmiştir. Bu yönüyle evde hizmet sözleşmesinin tipik bir sözleşme olduğunu da ifade etmek gerekir.

Evde hizmet, genellikle basit el becerisine dayanan paketleme, kutulama, dokuma, el işi ve terzilik gibi işlerde ve bir işverenin gözetimi altında yapılma ihtiyacı hissedilmeyen redaksiyon, çeviri gibi işlerde yaygındır.[4]

Evde Hizmet Sözleşmesinin Hukuki Niteliği

Öğretide evde hizmet sözleşmesinin hukuki niteliğine ilişkin çeşitli görüşler bulunmaktadır.

Bir görüş, evde hizmet sözleşmesini TBK m. 469 düzenlemesine dayanarak, bir hizmet sözleşmesi olarak görmekte ve sözleşmenin taraflarının da işçi ile işveren olduğunu düşünmektedir.[5]

Başka bir görüş, evde hizmet sözleşmesinin eser sözleşmesi niteliğinde olduğunu ve bu sebeple de eser sözleşmesine ilişkin hükümlerin uygulanması gerektiğini savunmaktadır.[6]

TBK m. 461 hükmü ile evde hizmet sözleşmesinin hukuki niteliği iş akdine dayanan bir hukuki ilişki olarak düzenlenmiştir.

Gerçekten de iş ilişkisinin mevcut olması bakımından işin mutlak surette işverenin işyerinde görülmesi gerekmez. Zira işçi, evinde çalışarak da sıkı bir bağımlılık mevcut olmasa dahi iş organizasyonu içerisinde yer alabilecektir. Zaten bu durumda dahi işveren, evde çalışana talimat verebilmekte, işin nasıl ve ne zaman yapılacağı konusunda ona direktiflerde bulunabilmektedir. Bununla beraber bağımlılık unsuru zayıflamış olsa da işçinin işverene karşı ekonomik bağımlılığı da devam etmektedir. Bu yönüyle evde çalışan, işverenin iş organizasyonu içerisinde ona bağlı bir şekilde yer almaktadır.[7]

Evde Hizmet Sözleşmesinin Kurulması

Evde hizmet sözleşmesine ilişkin hükümler TBK m.461 ila m. 469 arasında düzenlenmiştir. Ancak bu hükümler arasında evde hizmet sözleşmesinin kurulmasına ilişkin doğrudan bir düzenleme bulunmamaktadır.

Bununla beraber TBK m. 469 hükmünde, evde hizmet sözleşmesine ilişkin hüküm bulunmayan hallerde hizmet sözleşmesinin genel hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir.

Buna göre evde hizmet sözleşmesinin kurulmasına ilişkin şartlar, hizmet sözleşmesinin genel hükümleri vasıtasıyla çözüme kavuşacaktır.

Evde hizmet sözleşmesi TBK’daki hizmet sözleşmelerinin kurulmasıyla ilgili genel hüküm olan m. 394’e göre kanunda aksine bir düzenleme yoksa özel bir şekle tabi olmadan kurulabilir.

Evde hizmet sözleşmesinin kurulması için kural olarak işçi ve işverenin karşılıklı ve birbirine uygun irade açıklamaları gereklidir.[8]

Evde Hizmet Sözleşmesinin Unsurları

TBK m. 461’de evde hizmet sözleşmesinin unsurları düzenlenmiştir.

Centel’de tanımdan yola çıkarak; evde hizmet sözleşmesinde, iş görme, ücret ve bağımlılık unsurlarının olduğunu belirtmiştir.[9]

İzleyen kısımda sırasıyla iş görme, ücret ve bağımlılık unsurlarına değineceğim.

Evde Hizmet Sözleşmesinde İş Görme Unsuru

İşverenin belirlediği işi sürekli şekilde yapması hizmet sözleşmesinin esaslı bir unsurudur.

Başka bir deyişle, klasik hizmet sözleşmesinde, işçi, belirli veya belirsiz süre için sonuç meydana getirme borcu altında olmadan iş yapma borcu altındadır.[10]

Evde hizmet sözleşmesinde işçinin iş görme borcunu evinde ya da belirleyeceği başka bir yerde ifa etmesi veya işi bizzat veya aile bireyleriyle yapabilmesi mümkündür.

İşçinin İş Görme Borcunu Evinde ya da Belirleyeceği Başka Bir Yerde İfa Etmesi

Hizmet sözleşmesi bakımından işçinin yerine getireceği iş, işverene ait işyerinde meydana getirilmektedir. Fakat evde hizmet sözleşmesi bakımından böyle bir şart aranmamaktadır.

Evde hizmet sözleşmesinin klasik istihdam modellerinden ayrıldığı en önemli nokta da budur.

İşçinin iş görme borcunu kendi evinde veya belirleyeceği yerde ifa etmesi halinde işçi işverenin işin görüldüğü sırada denetimi ve gözetimi altında değildir. İşverenin denetimi ve gözetimi işin sonucunun tesliminde söz konusudur ve işçi çalışma saatlerini serbestçe belirleyebilmektedir. Bu açıdan, evde hizmet sözleşmesi, klasik hizmet sözleşmelerinden farklıdır, çünkü hizmet sözleşmesinin konusunu işin sonucu değil işin görülmesi oluşturur ve işçi kendisi çalışma saatlerini serbestçe belirleyemez.[11]

Evde hizmet sözleşmesinde işçi, işverenin işyerine ve iş organizasyonuna girmez, kendisinin seçtiği yerde işi yapar.

Evde hizmet sözleşmesinde işçi, işverene talimatlar bakımından bağlıdır, ancak hukuki açıdan bağımlılığı hizmet sözleşmesine göre daha azalmıştır.

Çalışmanın izleyen kısımlarında bağımlılık unsuru detaylı bir şekilde açıklanmıştır.

İşçinin İşi Bizzat veya Aile Bireyleriyle Beraber Yapması

İş K. m.4d hükmünde, aile üyeleri ve üçüncü dereceye kadar (üçüncü derece dahil) hısımları arasında dışarıdan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde İş K. hükümlerinin uygulanmayacağı belirtilmiştir.

TBK m. 461 hükmünde ise hısımlıkla ilgili bir sınırlama yapılmadan sadece “aile üyeleri” ifadesi kullanılmıştır. Böylece aile üyeleri dışındaki birisinin üretime katılması evde hizmet sözleşmesine göre mümkün olmadığı kanun metninde açıkça belirtilmiştir.

Centel’e göre aile bireyleri kavramını dar yorumlamamak gerekir. Zira ülke koşulları değerlendirildiğinde aile bireyleri kapsamına anne, baba, kardeşler dışında babaanne, dede gibi kişiler de dahil olabilecektir. Hatta aile bireyleri ifadesinden, karı, koca, çocuklar ve evlatlık çocuklarla, imam nikahlı eşlerin de yer alacağı belirtilmiştir.[12]

Bazı hallerde ise işçinin işi bizzat ifa etmesi gerekir. Özellikle sözleşme kurulurken, sözleşmeyi oluşturan taraflardan biri olan işçinin kişisel özelliklerini ve şahsi özelliklerinin ön plana çıktığı, kişisel vasıflarının belirleyici olduğu bir evde hizmet sözleşmesinin, işçi tarafından bizzat ifa edilmesi gerekmektedir.[13]

Evde Hizmet Sözleşmesinde Ücret Unsuru

TBK m. 461 gereği, işçinin evde hizmet sözleşmesini bir ücret karşılığında üstlenmesi gerekmektedir. Bu takdirde ücretin, teknik anlamda para ile yerine getirileceği TBK m. 466 ve m. 467 hükmünden anlaşılmaktadır.

Nitekim, evde hizmet sözleşmesi, ücret karşılığında bir işin görülmesinin üstlenildiği, bu bakımdan tam iki tarafa borç yükleyen ve sürekli edim borcu doğuran bir sözleşmedir.[14]

Evde hizmet sözleşmesinde ücret genellikle parça başına belirlenmektedir, çünkü evde hizmet sözleşmesinin konusu, çoğunlukla, parça başına iş niteliği taşıdığından imal edilen mal birimine ya da işin birim ölçüsüne göre ödenen ücret parça miktarı başına ücret olmasını gerektirmektedir.[15]

Evde hizmet sözleşmesinde işin, işçi ve işçinin aile bireyleri ile birlikte ifa edebilmesi karşısında ücretin kime ödeneceği tartışması da ortaya çıkabilecektir.

Öğretideki baskın görüşe göre evde hizmet sözleşmesi bakımından ücrete işçi hak kazanacaktır.[16]

Evde Hizmet Sözleşmesinde Bağımlılık Unsuru

Bağımlılık unsuru hizmet sözleşmeleri bakımından çok büyük öneme sahiptir. Çünkü iş görme edimi yalnızca hizmet sözleşmesinde işverene bağlı olarak gerçekleştirilecektir ki, bu onu diğer sözleşmelerden ayırır.

Çalışmamızda da bahsettiğimiz üzere, evde hizmet sözleşmesinde işçinin kendisine verilen işi, işverenin işyeri dışında yerine getirmesi mümkündür. Ancak bu halde, iş bakımından, işverenin emir ve talimatlarının olmayacağı anlamına gelmez.

İşin görüldüğü yerin işyeri dışarısında kalması bağımlılık unsurunun olup olmadığı tartışmasını da beraberinde getirmiştir.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 2018 tarihli bir kararında[17], mahkeme evde hizmet sözleşmesinde bağımlılık unsurunun bulunup bulunmadığını tartışmıştır. İlgili kararında mahkeme, “Atipik iş sözleşmelerinde; İş görme ediminin işveren ait iş yeri dışında yerine getirildiği (evde hizmet sözleşmesi, pazarlamacılık sözleşmesi, tele çalışma, uzaktan çalışma), devamlılık unsurunun gerçekleşmediği (kısmi çalışma, çağrı usulü çalışma, mevsimlik çalışma, kampanya usulü çalışma, aralıklı çalışma) veya bağımlılık, talimat verme, yönetim hakkı unsurunun zayıfladığı (pazarlamacılık sözleşmesi, evde hizmet sözleşmesi, uzaktan çalışma) bir olgu söz konusudur.” değerlendirmesinde bulunmuştur.

Mahkeme kararında, evde hizmet sözleşmesi bakımından, işçi ve işveren arasındaki bağımlılık ilişkinin zayıfladığı tespitinde bulunmuştur.

Ancak bu durumda dahi, sözleşmedeki bağımlılık unsuru ortadan kalkmayacaktır. Zira evde hizmet sözleşmesi kapsamında işçi, işverenin talimatı dışında bir iş yapmayacak, işvereninin kendisine verdiği talimatlar kapsamında ya parça başına ya da sürekli surette kendisinden beklenen iş görme edimini ifa edecektir.[18]

Ayrıca, işverenin, işçiye elektronik olarak ya da çeşitli yollarla talimat verebilmesi de mümkündür. Bu yüzden evde hizmet sözleşmesinde bağımlılık unsuru (kimi hallerde) işyerinde çalışmadakinden bile işlevsel biçimde gerçekleştirilebilmektedir.[19]

İşverenin talimatlarına göre hareket etmenin bağımlılık unsuru olarak değerlendirilmesi gerektiği mahkeme kararlarına da yansımıştır

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2016 tarihli bir kararında[20], “İş sözleşmesini belirleyen ölçüt hukuki-kişisel bağımlılıktır. Gerçek anlamda hukuki bağımlılık işçinin işin yürütümüne ve işyerindeki talimatlara uyma yükümlülüğünü içerir. İş sözleşmesinde bağımlılık unsurunun içeriğini işverenin talimatlarına göre hareket etmek ve iş sürecinin ve sonuçlarının işveren tarafından denetlenmesi oluşturmaktadır. Bağımlılık iş sözleşmesini karakterize eden unsur olup, genel anlamıyla bağımlılık, hukuki bağımlılık olarak anlaşılmakta olup, işçinin belirli veya belirsiz bir süre için işverenin talimatına göre ve onun denetimine bağlı olarak çalışmasını ifade eder. İş sözleşmesinde bağımlılık unsurunun içeriğini; işverenin talimatlarına göre hareket etmek ve iş sürecinin ve sonuçlarının işveren tarafından denetlenmesi oluşturmaktadır.” tespitinde bulunmuştur.

Evde hizmet sözleşmesinde bağımlılık unsurunun bir diğer temellendirmesi de teslim unsurudur.

Evde hizmet sözleşmesinde işçinin borçlarından biri de işin yapılması ve çalışma sonucunun işverene teslimidir. Buradan yola çıkarak evde hizmet sözleşmesinde işçinin iş görme borcunu her ne kadar işverenin işyerinde ifa etmeyeceğinden bahsetsek de işçinin, işverene teslim olacak işi yine işverenin emir ve talimatları altında yapacağı şüphesizdir. Bu yönüyle de evde hizmet sözleşmesinde bağımlılık unsurunun var olduğunu kabul etmek gerekir.

İş sözleşmesinde bağımlılık unsurunun içeriğini; iş sonucunun işveren tarafından denetlenmesinin oluşturduğu mahkeme kararlarına da yansımıştır.

Nitekim, İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 37. Hukuk Dairesi 2022 tarihli bir kararında[21], “4857 sayılı Kanunun 8. Maddesinin 1. Fıkrasına göre, iş sözleşmesi , bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. Ücret, iş görme ve bağımlılık iş sözleşmesinin belirleyici öğeleridir. Fesihten sonra yürürlüğe giren 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 393. Maddesinde hizmet sözleşmesi ” işçinin işverene bağımlı olarak belirli veya belirli olmayan süreyle iş görmeyi ve işverenin de ona zamana veya yapılan işe göre ücret ödemeyi üstlendiği sözleşme” olarak tanımlamış ve İş Kanunundan far klı olarak iş görme ve ücret unsurunun alt unsurları vurgulanarak açıklanmıştır. İş sözleşmesini belirleyen ölçüt hukuki- kişisel bağımlılıktır. Gerçek anlamda hukuki bağımlılık işçinin işin yürütümüne ve işyerindeki talimatlara uyma yükümlülüğünü içerir. İş sözleşmesinde bağımlılık unsurunun içeriğini işverenin talimatlarına göre hareket etmek ve iş sürecinin ve sonuçlarının işveren tarafından denetlenmesi oluşturmaktadır. Bağımlılık iş sözleşmesini karakterize eden unsur olup, genel anlamıyla bağımlılık, hukuki bağımlılık olarak anlaşılmakta olup, işçinin belirli veya belirsiz bir süre için işverenin talimatına göre ve onun denetimine bağlı olarak çalışmasını ifade eder. İş sözleşmesinde bağımlılık unsurunun içeriğini; işverenin talimatlarına göre hareket etmek ve iş sürecinin ve sonuçlarının işveren tarafından denetlenmesi oluşturmaktadır.” değerlendirmesinde bulunmuştur.

Evde Hizmet Sözleşmesinde Tarafların Borçları

Evde Hizmet Sözleşmesinde İşçinin Borçları

Evde hizmet sözleşmesinde işçinin borçlarına ilişkin olarak TBK, m. 463 ve m. 464 hükümlerini düzenlemiştir.

Buna göre TBK m. 463 hükmü başlığı “işin yapılması” iken, TBK m. 464 hükmünün başlığı “malzeme ve iş araçları” şeklinde olup, bu hükümde işin yapılması için işçiye verilen malzeme ve araçlarla ilgili olarak işçi aleyhine birtakım borçlar düzenlenmiştir.

İşçinin İş Görme ve Ürünün Teslimi Borcu

Evde hizmet sözleşmesinde işçinin temel borçlarından biri, işin yapılmasıdır. İşin yapılmasından kasıt, işin sözleşmede belirtilen zamanda başlanarak yapılması, sözleşmede belirtilen zamanda bitirilmesini içermektedir.

İşin sözleşmeye uygun olarak yapılması sonucunda işin sonucunun işverene teslim edilmesi gerekmektedir.[22]

İşçinin iş görme borcu TBK m. 463 hükmünde düzenlenmiştir. İşçi, işine zamanında başlamak, işinin kararlaştırılan zamanda bitirmek ve çalışmanın sonucunu işverene teslim etmek borcu altındadır (TBK m.463/1). Bu hüküm işverenin denetimi çok yoğun olmadığı için işverenin korunması amacıyla düzenlenmiştir.[23]

TBK m. 117 gereği, kural olarak tarafların belirlediği teslim süresinde işin teslim edilmemesi halinde işçi ihtara gerek olmadan temerrüde düşer. İşçinin işin sonucunun teslimindeki gecikmesi kusurundan doğması halinde işveren zarar görmüşse tazminat hakkı vardır.[24]

İşçinin İşin Ayıbını Giderme Borcu

TBK m. 463/2’ye göre “İş, işçinin kusuruyla ayıplı olarak görülmüşse işçi, giderilmesi mümkün olan ayıpları, masrafları kendisine ait olmak üzere gidermek zorundadır.”

Başka bir deyişle, bu hüküm gereğince, işçi, işin ayıplı olması durumunda ortaya çıkaran zarardan, kusuru ile sorumlu olacaktır.

TBK m. 463/2 hükmünün açık lafzi gereği işçi, giderilmesi mümkün olan ayıpları masrafları kendisine ait olmak üzere giderecektir.

Ayıbın giderilmesinin mümkün olması halinde, işçinin kast veya ihmali nitelikte bir kusurunun bulunması ve ayrıca işverenin de TBK m. 465’e göre işçinin üreterek teslim ettiği ürünü inceleme ve varsa bulduğu ayıpları teslimden itibaren bir hafta içerisinde işçiye bildirmesi gerekmektedir.

İşçinin İşverenin Sağladığı Malzemelere ve İş Araçlarına Özen Gösterme, Hesap Verme ve Geri Verme Borcu

TBK m. 464 hükmünde işçinin işverenin sağladığı malzemelere ve iş araçlarına özen gösterme borcu düzenlenmiştir.

İşçi, işini yaparken kullanacağı malzemeleri ve iş araçlarını özenli şekilde kullanma borcu altındadır. İşçi, kendisine verilen malzemeleri kendi yararına kullanamaz, bu malzemeleri işin yapılması için kullanması gerekmektedir. İşin bitmesi üzerine işçinin işverenden aldığı malzeme ve iş araçlarını işverene hesap vererek geri vermesi gerekir.[25]

Evde hizmet sözleşmesinde işçinin malzeme ve araçları kullanılmaz hale getirmesi hali ise TBK m. 464/3’te düzenlenmiştir.

TBK m. 464/3 hükmünde işçinin, kendisine edilen malzeme ve araçları kusuruyla kullanılamaz hale getirmesinden, o malzeme ve araçların rayiç değeri üzerinden sorumlu olacağı ifade edilmiştir.

TBK m. 464/3 hükmünün amacı işçinin sorumlu olduğu en üst seviyenin belirlenmesidir. Bu halde işçinin kusuru olsun olmasın kendisine işveren tarafından teslim edilen malzeme ve araçlara vereceği zarardan sorumluluğunun üst sınırı bu malzeme ve araçların rayiç bedeli kadar olacaktır. Öte yandan bu düzenlemenin nispi emredici olduğunu belirtmek gerekir. Çünkü işçinin kendisine teslim edilen malzeme ve araçları kusuruyla kullanılmaz hale getirmesinden, o malzeme ve araçların rayiç değeri üzerinden sorumlu olacağına ilişkin bir anlaşmanın yapılabilmesi mümkün değildir. Fakat bunun aksine anlaşma yapılabilmesi mümkün olacaktır.[26]

Evde Hizmet Sözleşmesinde İşverenin Borçları

Evde hizmet sözleşmesinde işverenin borçları TBK m. 465, m. 466 ve 467 hükümleri altında düzenlenmiştir. Bununla beraber öğretide TBK m. 462 hükmünün de işverenin borçları içerisinde ifade edilmiştir.[27]

İşverenin Çalışma Koşullarını Bildirme Borcu

TBK m. 462 hükmüne göre “İşveren, işçiyi her yeni iş verişinde genel çalışma koşulları dışında kalan ve o işe özgü özellikleri bildirir; gerekiyorsa işçi tarafından sağlanacak malzemeyi, bu malzemenin sağlanması için kendisine ne miktarda ödemede bulunacağını ve iş için ödeyeceği ücreti de işçiye yazılı olarak bildirir.”

Başka bir deyişle, TBK m. 462 gereği, işveren işçiye yeni iş verirken genel çalışma koşulları dışındaki o işe özgü olan özellikleri belirtmelidir. Bu hükme göre işveren, işle ilgili çalışma koşullarını önceden veya en geç işi verirken açıklamalıdır.

TBK m. 462 hükmü, TBK m. 417/2’de öngörülen işçiyi koruma ve gözetme yükümlülüğünün yerine getirilmesinde etkili olan bir hükümdür.[28]

Evde hizmet sözleşmesinin kurulması genel kurallara bağlıdır. Bu sözleşmenin geçerli olması için kural olarak belirli şekilde yapılması zorunluluğu yoktur. Ancak, malzemeyi işçi sağlayacaksa bu malzemenin sağlanması için kendisine ne kadar ödeme yapılacağı ve iş için ödenecek ücreti de işçiye yazılı şekilde bildirilmelidir.[29]

İlgili bildirimde bulunmamış olmanın yaptırımı da TBK m. 462/2’de düzenlenmiştir. Bu hüküm gereği işin verilmesinden önce malzeme için ödenecek bedel ile iş için ödenecek ücret işveren tarafından yazıyla bildirilmemişse, bu işlerde uygulanan alışılmış bedel ve ücret ödenir.

TBK m. 462/2 gereği, TBK m.462/1 hükmünde yer alan yazılılık şartının evde hizmet sözleşmesinin geçerlilik koşulu olmadığı, bir başka deyişle bu yazılılık şartının sağlanmadığı hallerde de sözleşmenin geçerli olacağını kabul etmek gerekir.[30]

İşverenin Ürünü Kabul Borcu

İşveren, işçinin ürettiği ürün kendisine teslim edilince inceleme ve kabul etme borcu altındadır. Bu ürünle ilgili ayıplar mevcutsa bu ayıpları işçiye ürünün tesliminden itibaren bir hafta içinde bildirmelidir.

Bir haftalık süre hak düşürücü niteliktedir.[31]

Başka bir deyişle, ürünlerde çıkan ayıpların bir haftalık süre içerisinde bildirilmemesi halinde işveren ürünleri bu haliyle kabul etmiş sayılacaktır.

Eren’e göre gizli ayıplar bakımından bir haftalık süre geçerli değildir.[32]

İşverenin Ücret Ödeme Borcu

Hem iş sözleşmesi hem de genel hizmet sözleşmesi için en önemli unsurlardan biri ücretin ödenmesidir.

İş K. m. 32/5 gereği ücret en geç bir ayda ödenir.

TBK m. 406 gereği, genel hizmet sözleşmeleri bakımından da iş sözleşmelerinde olduğu gibi ücretin ödenmesi en geç bir aylık dönemin sonunda gerçekleşmektedir.

Evde hizmet sözleşmesi bakımından ise, TBK m. 466 hükmü işverenin ücret ödeme borcunu, “yapılan işin ücreti, işçi, işveren tarafından aralıksız olarak çalıştırıldığı takdirde, on beş günde bir veya işçinin rızasıyla ayda bir; aralıklı olarak çalıştırıldığı takdirde, ürünün her tesliminde ödenir” şeklinde düzenlenmiştir.

Bu hüküm nisbi emredici bir nitelikte olup içinin aleyhinde bir düzenleme olursa geçerli olmaz.[33]

Buna göre işverenin ücret ödeme borcu işçinin ne şekilde çalıştırıldığına bağlı olarak değişmektedir.

TBK m. 466/2 gereği, işveren işçiye her ücret ödemesi yaparken bir hesap özeti vermelidir. İşçinin ücreti ile ilgili kesintilerin miktarı ve sebebi hesap özetinde gösterilir.

İlgili hükmün bu fıkrasında ücret ödeme ile ilgili işçinin bilgi sahibi olması için hesap özeti verilmesi gerektiği ve bir kesinti yapılmışsa miktarının ve gerekçesinin de işinin korunması için belirtilmesi gerektiği düzenlenmiştir.[34]

Evde hizmet sözleşmesinde işçinin çalışmasının engellenmesi halinde, işverenin ücret ödeme borcu olup olmadığı da kanunda düzenlenmiştir.

TBK m. 467 hükmü çalışma koşullarının engellenmesi halinde işverenin ücret ödemeye sorumlu olduğu halleri düzenlemiştir. Buna göre “İşçiyi aralıksız biçimde çalıştıran işveren, ürünü kabulde temerrüde düştüğü veya işçinin kişiliğinden kaynaklanan sebeplerle ve kusuru olmaksızın çalışma engellendiği takdirde, hizmet ediminin engellenmesi durumundaki ücret ödenmesine ilişkin hükümler gereğince, ona ücreti ödemekle yükümlüdür. Diğer durumlarda işveren, bu hükümlere göre ücret ödemekle yükümlü değildir.”

Bu hükme göre ilk olarak, işveren işçiyi aralıksız çalıştırması halinde iki durumda ücretini ödemekle yükümlüdür. Birinci durum işverenin ürün kabul ederken temerrüde düşmesidir. Bu durumda işveren ürünü kabul etmekten kaçınmaktadır. TBK m. 408 hükmünün özel bir düzenlemesidir. İkinci durum ise işçinin kişiliğinden doğan sebeplerle ve kusuru olmadan çalışmasının engellenmesidir. İşçinin kusuru olmadan tutuklanması veya kusuru olmadan hastalanması nedeniyle iş görememesi gibi nedenler maddenin gerekçesinde belirtilmiştir.[35]

Evde Hizmet Sözleşmesine Uygulanacak Hükümler

TBK m. 469 gereği, evde hizmet sözleşmesine ilişkin hüküm bulunmayan hallerde hizmet sözleşmesinin genel hükümleri uygulanmaktadır.

TBK m. 469 hükmünde evde hizmet sözleşmesine ilişkin bir hüküm bulunmadığı durumda hizmet sözleşmesinin genel hükümlerinin uygulanacağı düzenlemesinin İş Hukuku bakımından açık olmadığı haklı olarak ileri sürülmüştür.[36]

Bu halde, öğretide, evde hizmet sözleşmesine uygulanacak hükümlere ilişkin bazı olasılıklar tartışılmıştır.

Bir görüş, İş K. hükümlerinin evde hizmet sözleşmesine uygulanamayacağını savunmaktadır.[37] Bu görüşüşü savunanlar, görüşlerini TBK m. 469 çerçevesinde temellendirmiştir. TBK m. 469’a göre “Pazarlamacılık sözleşmesine ve evde hizmet sözleşmesine ilişkin hüküm bulunmayan hallerde, hizmet sözleşmesinin genel hükümleri uygulanır.”

Başka bir görüş, evde hizmet sözleşmesinin belirsiz süreli olması yani aralıksız çalışma halinde İş Kanunu hükümlerinin uygulanacağını ve işçinin kıdem, ihbar vs. gibi hakkını kazanabileceğini savunmaktadır.[38]

Öğretideki bir diğer görüş ise evde hizmet sözleşmesinin, İK m. 4/1-d kapsamının dışında kalması halinde, İş Kanunu hükümlerinin uygulanacağını savunmaktadır. Nitekim İK m. 4/1-d hükmünde yer aldığı üzere “Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde” İK hükümleri uygulanmaz. Buna göre evde hizmet sözleşmeleri bakımından İK hükümlerine tabi olabilme şartlarından ilki, işin el sanatı işi olmamasıdır. Zira İK m. 4/1-b kapsamında el sanatları işleri, İK hükümleri dışında tutulmuştur. Bir diğer şart, evde hizmet sözleşmesinde işin görüldüğü yerin, işçinin evi dışında bir yerde olmasıdır. Çünkü işin görüldüğü yerin ev olması durumunda, evde hizmet sözleşmeleri İK kapsamında yer almayacaktır. Evde hizmet sözleşmesinin İK hükümlerine tabi olabilmesi bakımından aranan son şart, işin aile bireyleri ile birlikte görülmemesi olacaktır.[39]

Evde hizmet sözleşmesine İş K. hükümlerinin uygulanabileceği ve İş Mahkemelerinin görevli olduğu yüksek mahkeme kararlarına da yansımıştır.

Bursa Bölge Adliye Mahkemesi 2022 tarihli bir kararında[40] “…Davacı ile davalıların murisi Münir Nafi Çeltikdöğen arasında evde hizmet sözleşmesi olduğu iddia edilmekte olup, ihtilafa konu çekin de bunun karşılığının ödenmesi amacıyla verildiği ileri sürüldüğü, hal böyle olunca davaya konu ihtilafın evde hizmet sözleşmesinden kaynaklı olduğu için görevin de özel yetkili İş Mahkemelerine ait olduğu anlaşılmaktadır…” değerlendirmesinde bulunarak evde hizmet sözleşmesinden kaynaklanan uyuşmazlıkta iş mahkemelerinin görevli olduğunu belirtmiştir.

İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 2023 tarihli bir kararında[41]“…Bu husus, 7036 sayılı Kanunun 5. Maddesinin gerekçesinde : ” maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde yapılan düzenleme ile, iş mahkemelerinin görev alanı genişletilerek 5521 sayılı Kanunda düzenlenen uyuşmazlıkların yanı sıra 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunun ikinci kısım altıncı bölümünde düzenlenen hizmet sözleşmelerinden (genel hizmet sözleşmesi, pazarlamacılık sözleşmesi ve evde hizmet sözleşmesi) kaynaklanan işçi ve işveren uyuşmazlıkları da kapsama alınmaktadır…” değerlendirmesinde bulunarak TBK ikinci kısım altıncı bölümde düzenlenen evde hizmet sözleşmesinin işçi ve işveren uyuşmazlıkları kapsamında olduğunu ve iş mahkemelerinin görev alanında olduğu tespitinde bulunmuştur.

Yargıtay da 2015 tarihli bir kararında[42] “Kanun koyucunun bugüne kadar İş K. kapsamında çalışan bu kişilerin(pazarlamacı-evde hizmet sözleşmesi ile) faaliyet biçiminin özelliğinden ötürü ayrıntılı hükümlere yer vermeyi istediği ve bunu da Borçlar Kanunu içinde yaptığı anlaşılmaktadır. Bir anlamda bu sözleşme türleri ile ilgili özel hükümler getirmiştir. Ancak bu İş Kanunu hükümleri kapsamında kalmadığı anlamına gelmez.” değerlendirmesinde bulunarak her ne kadar evde hizmet sözleşmesine ilişkin düzenlemelerin özel olarak TBK’da yer aldığını kabul etse de uyuşmazlıklar bakımından İş K. hükümlerinin uygulama alanı bulacağını önemle belirtmiştir.

Evde Hizmet Sözleşmesinin Sona Ermesi

Evde hizmet sözleşmesinin sona ermesi TBK m.468 hükmünde belirtilmiştir.

TBK m. 468/1 hükmünde deneme süreli evde hizmet sözleşmesinin sona ermesi ile ilgili düzenleme bulunmaktadır. İşveren işçiye deneme amacıyla iş vermişse, belirli süreli iş sayıldığından işçinin işi yapmasıyla hizmet sözleşmesi kendiliğinden sona erer.[43] Ancak taraflar bu hükmün aksini kararlaştırabilirler. Deneme amacıyla işçiye verilen işi işçi tamamlandığında hizmet sözleşmesi sona ermektedir.

TBK m.468/2 hükmünde işçinin aralıksız çalışması halinde sözleşmenin sona ermesi düzenlenmiştir. Bu durumda kural olarak tarafların arasındaki hizmet sözleşmesi belirsiz süreli sayılır. Ancak taraflar aksini kararlaştırabilir. Diğer durumlarda ise hizmet sözleşmesinin belirli süreli yapıldığı kabul edilmiştir.

Evde hizmet sözleşmesinin sona erme nedenleri TBK m. 468 ile sınırlı olmadığından genel hizmet sözleşmesinin sona erme nedenleri burada da geçerlidir.[44]

Sonuç

Evde hizmet sözleşmesi, TBK ile sisteme giren bir iş sözleşmesi türüdür.

Evde hizmet sözleşmesi TBK m.461’de “Evde hizmet sözleşmesi, işverenin verdiği işi, işçinin kendi evinde veya belirleyeceği başka bir yerde, bizzat veya aile bireyleriyle birlikte bir ücret karşılığında görmeyi üstlendiği sözleşmedir.” Şeklinde tanımlanmıştır.

Bu sözleşme türü eve iş verme uygulamasında bağımsız işçilik problemini hukuken zapturapta almak ve bu şekilde çalışanları korumak amacıyla düzenlenmiş bir sözleşme türü olarak gözükmektedir.

Evde hizmet sözleşmesi kapsamında, işçinin iş görme borcu, malzeme ve iş araçlarına ilişkin borcu bulunmaktadır.

Evde hizmet sözleşmesi kapsamında, işverenin ürünü kabul borcu, işçiye çalışma koşullarını bildirme ve ücret ödeme borcu bulunmaktadır.

Evde hizmet sözleşmesi, işçiye deneme amaçlı olarak bir iş verilmişse, aksi kararlaştırılmadıkça, sözleşme deneme süresi için kurulmuş sayılır. İşçi, işveren tarafından aralıksız çalıştırıldığı takdirde, aksi kararlaştırılmadıkça, sözleşme belirsiz süreyle yapılmış sayılır; diğer durumlarda sözleşmenin belirli süreyle yapıldığı kabul edilir.

Evde hizmet sözleşmesine ilişkin hüküm bulunmayan hallerde, TBK m. 469 gereği, hizmet sözleşmesinin genel hükümleri uygulanmaktadır.

Bu hüküm sebebiyle öğretide bir görüş, evde hizmet sözleşmeleri bakımından İş K. hükümlerinin uygulanamayacağını savunmakta; bir diğer görüş ise evde aralıksız çalışan işçi ihbar, kıdem tazminatlarına hak kazanabileceğini savunmaktadır.

Kanaatimce, evde hizmet sözleşmesinin İş K. m/1-d hükmü kapsamı dışında kalığı hallerde, hizmet sözleşmesine ilişkin genel hükümlerle beraber İş K. hükümlerinden de yararlanılması gerekmektedir.

Kaynakça

Akyiğit, Ercan. İş Hukuku, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2022.

Bursa Bölge Adliye Mahkemesi, 3. Hukuk Dairesi, 2022/1100 E., 2022/762 K. ve 22.04.2022 T. sayılı kararı.

Centel, Tankut. “Türk Borçlar Kanunu’nda Hizmet Sözleşmelerinin Tanımı ve Kurulması”. TİSK Akademi. 6/12 (2011): 6-24.

Ceylan, Doğan, Öcal, Özdemir, Şenocak, Cumalıoğlu ve Sütçü. Borçlar Hukuku Özel Hükümler. Ankara: Seçkin Yayınları, 2023.

Çakıroğlu, Buğra Kaan. “Türk Borçlar Kanunu Kapsamında Evde Hizmet Sözleşmesi”. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 9/2 (2022): 513-542.

Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Özel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayınları, 2014.

Ergün, Ömer. Borçlar Hukuku (Özel Hükümler) Ders Notları. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2023.

Gülver, Ender. “Türk Borçlar Kanunu’nun Evde Hizmet Sözleşmesine İlişkin Hükümleri Üzerine”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. 72/2 (2014): 103-122.

İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi, 37. Hukuk Dairesi, 2023/156 E., 2023/2161 K. ve 14.09.2023 T. sayılı kararı.

İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi, 37. Hukuk Dairesi., 2021/2010 E., 2022/1006 K. ve 12.4.2022 T. sayılı kararı.

Kandemir, Murat. “Evde Çalışma ve 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun Evde Hizmet Sözleşmesine İlişkin Hükümleri”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. 72/2 (2014): 143-166.

Kılıçoğlu, Ahmet. Borçlar Hukuku Özel Hükümler. Ankara: Turhan Kitabevi, 2023.

Lexpera. “Lexpera Hukuk Bilgi Sistemi”. www.lexpera.com.tr

Oğuzman, Kemal ve Turgut Öz. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2019.

Süzek, Sarper. İş Hukuku. İstanbul: Beta Basım Yayın, 2013.

Şen, Elif. “Evde Hizmet Sözleşmesi”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi. 5/10 (2017): 475-505.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi., 2016/24670 E., 2016/19553 K. ve 8.11.2016 T. sayılı kararı.

Yargıtay HGK., 2015/139 E., 2018/316 K. ve 21.2.2018 T. sayılı kararı.

Yargıtay, 9. Hukuk Dairesi, 2015/22587 E., 2015/28954 K. ve 19.10.2015 T. sayılı kararı.

[1] Ebru Ceylan vd., Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Ankara: Seçkin Yayınları, 2023, s. 479.

[2] Murat Kandemir, “Evde Çalışma ve 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun Evde Hizmet Sözleşmesine İlişkin Hükümleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 72/2 (2014), s.104.

[3] Ahmet Kılıçoğlu, Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Ankara: Turhan Kitabevi, 2019, s. 438.

[4] Buğra Kaan Çakıroğlu, “Türk Borçlar Kanunu Kapsamında Evde Hizmet Sözleşmesi”, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9/2 (2022), s.516.

[5] Ebru Ceylan vd., Borçlar Hukuku Özel Hükümler, s. 480.

[6] Ender Gülver, “Türk Borçlar Kanunu’nun Evde Hizmet Sözleşmesine İlişkin Hükümleri Üzerine”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 72/2 (2014), s.105.

[7] Buğra Kaan Çakıroğlu, “Türk Borçlar Kanunu Kapsamında Evde Hizmet Sözleşmesi”, s. 518.

[8] Kemal Oğuzman ve Turgut Öz, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2019, s.72

[9] Tankut Centel, “Türk Borçlar Kanunu’nda Hizmet Sözleşmelerinin Tanımı ve Kurulması”, TİSK Akademi, 6/12 (2011), s.16.

[10] Ebru Ceylan vd., Borçlar Hukuku Özel Hükümler, s. 401.

[11] Ender Gülver, “Türk Borçlar Kanunu’nun Evde Hizmet Sözleşmesine İlişkin Hükümleri Üzerine”, s.104.

[12] Centel, “Türk Borçlar Kanunu’nda Hizmet Sözleşmelerinin Tanımı ve Kurulması”, s.17.

[13] Buğra Kaan Çakıroğlu, “Türk Borçlar Kanunu Kapsamında Evde Hizmet Sözleşmesi”, s. 523.

[14] Kılıçoğlu, Borçlar Hukuku Özel Hükümler, s.469.

[15] Ender Gülver, “Türk Borçlar Kanunu’nun Evde Hizmet Sözleşmesine İlişkin Hükümleri Üzerine”, s.109.

[16] Buğra Kaan Çakıroğlu, “Türk Borçlar Kanunu Kapsamında Evde Hizmet Sözleşmesi”, s. 524.

[17] Yargıtay HGK., 2015/139 E., 2018/316 K. ve 21.2.2018 T. sayılı kararı (Lexpera)

[18] Sarper Süzek, İş Hukuku, İstanbul: Beta Basım Yayın, 2013, s. 271

[19] Ercan Akyiğit, İş Hukuku, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2022, s.165.

[20] Yargıtay 9. Hukuk Dairesi., 2016/24670 E., 2016/19553 K. ve 8.11.2016 T. sayılı kararı. (Lexpera)

[21] İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi, 37. Hukuk Dairesi., 2021/2010 E., 2022/1006 K. ve 12.4.2022 T. sayılı kararı. (Lexpera)

[22] Ömer Ergün, Borçlar Hukuku (Özel Hükümler) Ders Notları, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2023, s.282

[23] Elif Şen, “Evde Hizmet Sözleşmesi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 5/10 (2017), s. 497.

[24] Ebru Ceylan vd., Borçlar Hukuku Özel Hükümler, s. 484.

[25] Ender Gülver, “Türk Borçlar Kanunu’nun Evde Hizmet Sözleşmesine İlişkin Hükümleri Üzerine”, s.113.

[26] Buğra Kaan Çakıroğlu, “Türk Borçlar Kanunu Kapsamında Evde Hizmet Sözleşmesi”, s. 530.

[27] Ender Gülver, “Türk Borçlar Kanunu’nun Evde Hizmet Sözleşmesine İlişkin Hükümleri Üzerine”, s.114.

[28] Ender Gülver, “Türk Borçlar Kanunu’nun Evde Hizmet Sözleşmesine İlişkin Hükümleri Üzerine”, s.109.

[29] Ebru Ceylan vd., Borçlar Hukuku Özel Hükümler, s. 482.

[30] Buğra Kaan Çakıroğlu, “Türk Borçlar Kanunu Kapsamında Evde Hizmet Sözleşmesi”, s. 531.

[31] Elif Şen, “Evde Hizmet Sözleşmesi”, s. 499.

[32] Fikret Eren, Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Ankara: Yetkin Yayınları, 2014 s. 567.

[33] Elif Şen, “Evde Hizmet Sözleşmesi”, s. 500.

[34] Ebru Ceylan vd., Borçlar Hukuku Özel Hükümler, s. 486.

[35] Ebru Ceylan vd., Borçlar Hukuku Özel Hükümler, s. 487.

[36] Elif Şen, “Evde Hizmet Sözleşmesi”, s. 300.

[37] Buğra Kaan Çakıroğlu, “Türk Borçlar Kanunu Kapsamında Evde Hizmet Sözleşmesi”, s. 536.

[38] Ender Gülver, “Türk Borçlar Kanunu’nun Evde Hizmet Sözleşmesine İlişkin Hükümleri Üzerine”, s.151.

[39] Buğra Kaan Çakıroğlu, “Türk Borçlar Kanunu Kapsamında Evde Hizmet Sözleşmesi”, s. 537.

[40] Bursa Bölge Adliye Mahkemesi, 3. Hukuk Dairesi, 2022/1100 E., 2022/762 K. ve 22.04.2022 T. sayılı kararı. (Lexpera)

[41] İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi, 37. Hukuk Dairesi, 2023/156 E., 2023/2161 K. ve 14.09.2023 T. sayılı kararı. (Lexpera)

[42] Yargıtay, 9. Hukuk Dairesi, 2015/22587 E., 2015/28954 K. ve 19.10.2015 T. sayılı kararı. (Lexpera)

[43] Fikret Eren, Borçlar Hukuku Özel Hükümler, s.582.

[44] Elif Şen, “Evde Hizmet Sözleşmesi”, s. 501.

İçeriğimizi Oylayın!

Evde Hizmet Sözleşmesi – TBK 461

Evde Hizmet Sözleşmesinin Tanımı

Evde Hizmet Sözleşmesinin Hukuki Niteliği

Evde Hizmet Sözleşmesinin Kurulması

Evde Hizmet Sözleşmesinin Unsurları